کارا

چگونه پایان نامه بنویسیم؟

اگر دانشجوی تحصیلات تکمیلی باشید، حتما می دانید که برای اتمام این دوره از تحصیل خود می بایست پایان نامه یا رساله ای بنویسید. در نهایت روزی فرا می رسد که در حضور اساتید و داوران، از آن دفاع کنید. در این مقاله، نحوه نگارش پایان نامه و مراحل و جزئیات آن را بررسی می کنیم.

پایان نامه چیست؟

پس از گذراندن واحد های نظری و عملی، وقت آن رسیده که موضوع یا سوالی را در رابطه با رشته تحصیلی خود بررسی کنید. برای این منظور، از طریق تجزیه و تحلیل اطلاعات یا انجام آزمایشات و تجارب علمی به آن پاسخ دهید. پس از آن یافته های علمی خود را در قالب نوشته ای تحت عنوان پایان نامه انتشار دهید. در فرایند انجام پایان نامه دانش خود را محک می زنید و مهارت های جدیدی مثل جمع آوری اطلاعات علمی، درک مطلب، مهارت های آزمایشگاهی و یا نرم افزاری مانند مدلسازی و شبیه سازی، ارائه مطالب و … کسب می کنید. به طور کلی دانش و معلومات خود را در زمینه موضوع پژوهش بسط و گسترش می دهید.

 پایان نامه چیست؟

 

انتخاب استاد راهنما و موضوع پایان نامه

انتخاب استاد راهنما

در اولین تجربه جدی تحقیقاتی خود، نیاز به استاد راهنمایی دارید که به روند مسائل پژوهشی آگاه باشد و به خوبی بر فرآیند انجام تحقیقات نظارت کند. در طول زمانی که دروس نظری را می گذرانید، شناخت نسبی از استادان و سوابق پژوهشی و علایق مطالعاتی شان کسب می کنید. سعی کنید زمانی را به تحقیق و بررسی درباره زمینه های تخصصی اساتیدی که مد نظر قرار داده اید اختصاص دهید. براساس توانمندی های پژوهشی و علاقه خود به زمینه تحقیقاتی استاد و معیارهای دیگری نظیر نحوه تعامل با او، اخلاق، نحوه برخورد و … یک استاد راهنما برای پروژه پایان نامه خود انتخاب کنید. سوابق استاد مربوطه در راهنمایی پایان نامه های قبلی و تجربیات دانشجویان قبلی ایشان، می تواند شما را در انتخاب صحیح یاری نماید.

با این که پروژه را شما انجام خواهید داد اما استاد راهنما در طی تحقیقات با گفتن نکات و روش هایی شما را هدایت خواهد کرد و در حل بعضی مسائل تکنیکی گره گشا خواهد بود. یک استاد راهنمای خوب نقش زیادی در کیفیت کار شما و اتمام به موقع پروژه دارد. این را هم در نظر داشته باشید اساتید ظرفیت محدودی برای پذیرش پروژه های تحقیقاتی دارند و تعلل شما ممکن است گزینه هایتان را محدود کند. در دسترس بودن استاد (برای انجام کارهای اداری و…) و نظم کاری او که برنامه مدونی داشته باشد و کارهای پژوهشی شما را پیگیری کند، باعث می شود پایان نامه شما پیشرفت بهتری داشته باشد.

انتخاب موضوع پایان نامه

پس از قطعی شدن استاد راهنمایتان، نوبت به انتخاب موضوع پایان نامه می رسد. معمولاً استاد موضوعاتی پیشنهاد می دهد که به آن تسلط دارد. این موضوع می تواند از کارهای اخیر او یا ادامه ی تحقیقات دانشجویان قبلی شان باشد. در این مرحله بر اساس علایق (دوست دارید کار آزمایشگاهی انجام دهید و یا مدلسازی و شبیه سازی و…) مهارت ها و توانایی های خود، موضوعات پیشنهادی را بررسی می کنید.

وقت بگذارید و مقاله های به روز دنیا را درباره موضوعات مورد نظر خود مطالعه کنید. قرار نیست شما کشف جدیدی ثبت کنید یا راه حل خارق العاده ای برای یک مشکل ارائه دهید، بلکه هدف از تحقیقات شما بهبود پژوهش های انجام شده و یا کار بر روی بعد دیگری از یک روش قدیمی و ارائه ی یک الگوی جدید است. خواسته اصلی این است که خلا و شکاف تحقیقاتی موجود در پژوهش های قبلی را شناسایی و رفع کنید. در نتیجه باید با مطالعه در زمینه موضوع مورد نظر با سابقه کار محققین قبلی آشنا شوید و نسبت به موضوع اشراف داشته باشید. این کار به شما کمک می کند تا مسیر بهتری برای پروژه خود در نظر بگیرید.

از همان ابتدا تمامی مطالبی را که تهیه می کنید شماره بندی کنید تا بعدها در منبع دهی راحت تر عمل کنید. موضوعی را که انتخاب می کنید باید کاربردی و نو باشد. همچنین بهتر است به نحوی موضوع انتخاب شود که امکان استخراج و چاپ چند مقاله و ارائه در کنفرانس های معتبر را داشته باشد. برای این که مطمئن شوید موضوع مد نظر شما قبلا کار نشده است؛ از پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایران داک) استعلام کنید.

 انتخاب استاد راهنما

نوشتن پروپوزال

پروپوزال طرح کلی تحقیق است که به صورت مکتوب و مدون و در قالبی مشخص ارائه می شود. در واقع آن چه که قرار است در طول پژوهش به آن بپردازیم، به صورت چکیده و مختصر در پروپوزال درج می شود تا خواننده با مطالعه ی آن بداند شما قصد انجام چه پژوهشی را دارید و با چه هدف و روشی می خواهید آن را انجام دهید.

با کمک استاد راهنما و مطالعه منابع و مقالات مرتبط، پروپوزال را به فرم از پیش تعیین شده ای که از طرف دانشگاه دریافت می کنید، تهیه خواهید کرد. پروپوزال شما در جلسه شورایی از اساتید مطرح و بررسی می شود و در نهایت نتیجه به صورت موافقت با شکل فعلی، موافقت با اصلاحات و یا رد پروپوزال و درخواست برای اصلاحات کلی و تهیه مجدد آن، اعلام می شود. فرم پروپوزال دانشگاه ها شامل قسمت های مختلفی است ولی درکل تمامی پروپوزال ها موضوعات مهمی از جمله  عنوان تحقیق، بیان مساله، ابزار و منابع جمع اوری اطلاعات، سوابق تحقیق، اهداف و فرضیات تحقیق و.. است. بهتر است قبل از نگارش پروپوزال و پایان نامه، دستورالعمل مصوب دانشگاه خود را دریافت کنید و براساس آن نگارش های خود را انجام دهید. معمولاً از طریق سایت دانشگاه می توان به این دستورالعمل ها دسترسی پیدا کرد.

در نگارش پروپوزال به این نکته توجه داشته باشید که لزومی ندارد از کلیه جزئیات پایان نامه ای که قرار است انجام دهید، نام ببرید. از ارکان اصلی یک پروپوزال، پیشینه تحقیق و اهداف پایان نامه است. در نگارش پروپوزال دقت کنید که اهداف به صورت فرضیه بیان شوند که قرار است بررسی شوند. از پیش داوری در مورد رد یا قبول فرضیه پرهیز کنید. لزومی ندارد که نرم افزارهایی که در تحلیل داده های پایان نامه استفاده می شود نام برده شود مگر اینکه دانشگاه و استاد راهنما مصر به انجام این کار باشند. در این صورت عنوان “و دیگر نرم افزار ها در صورت لزوم” ذکر شود. برای نوشتن مراجع، چند مرجع اصلی که می دانید حتماً از آن ها استفاده می کنید را ذکر کنید و نیاز نیست هر مقاله ای که مرتبط با موضوع خود را پیدا کردید به عنوان مرجع ذکر کنید. ضرورت ندارد که از نوع تحلیل های آماری برای بررسی فرضیه ها نام ببرید زیرا هر روش آماری شرایط خاص خود را دارند که در صورتی که آن شرایط مهیا نباشند باید از روش های جایگزینی استفاده شود. چند مورد از جملاتی که به لحاظ علمی و منطقی اشتباه است و صورت صحیح آن ها را در زیر می بینیم.

غلط: یکی از اهداف این پایان نامه پیش بینی قیمت سهام شرکت ایران خودرو با استفاده از مدل رگرسیون است.

صحیح: یکی از اهداف این تحقیق، بررسی امکان پیش بینی قیمت سهام شرکت ایران خودرو و ارائه بهترین مدل ممکن برای پیش بینی براساس روش های مدل سازی آمار و ریاضی است.

غلط: در این پایان نامه با استفاده از آزمون پارامتری تی زوجی مستقل، نشان داده خواهد شد که میزان غلظت آلاینده CO2 در ایستگاه شمیران و دوشان تپه در شهر تهران متفاوت است.

صحیح: یکی از اهداف این تحقیق، مقایسه غلظت  آلاینده CO2 در ایستگاه شمیران و دوشان تپه در شهر تهران است.

همانطور که در مثال های بالا مشخص است، از پیش داوری در مورد نتیجه باید پرهیز شود. اگر نتیجه مشخص و قطعی است پس لزوم اجرای تحقیق شما زیر سوال می رود و تحقیقی که نتیجه آن از قبل مشخص باشد، کمکی به پیشرفت یا بکارگیری علوم نخواهد کرد. نوع تحلیل استفاده شده هم مشخص نخواهد بود و پس از جمع آوری اطلاعات و بررسی مفروضیات تحلیل های مختلف و مقایسه دقت هر کدام، روشی متناسب با شرایط داده ها باید انتخاب شود و ذکر دقیق نوع تحلیل و نرم افزار غیر منطقی است. به این نکته توجه داشته باشید که اگر یک جای دنیا در یک زمان خاص یک فرضیه رد شده باشد یا مورد قبول واقع شده باشد، لزومی ندارد در شرایط مکانی و زمانی تحقیق شما نیز همان نتیجه صادق باشد.

انتخاب عنوان مناسب برای پایان نامه

یک عنوان جذاب و کامل برای موضوع پروژه خود انتخاب کنید. تا مفهوم کلی موضوع و محتوای تحقیق را مشخص کند. و در عین حال ترجمه روشنی به زبان انگلیسی داشته باشد.( عنوان تحقیق به هردو زبان فارسی و انگلیسی در پروپوزال قید می شود). سعی کنید عنوانی که انتخاب می کنید طولانی و یا خیلی کوتاه نباشد. و کلمات آن را واضح و عاری از هرگونه ابهام انتخاب کنید. برای این که مطمئن شوید عنوانی که انتخاب کرده اید تکراری نیست می توانید از وبسایت پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایران داک) استعلام کنید.

بیان مساله

در بیان مساله براساس دلایل و مستندات، پرسش اصلی و اساسی پژوهش را مطرح می کنید. پس از مقدمه ای درباره موضوع، مساله را به شکل کلی بیان می کنید. سپس مشکل را شرح داده و به جزئیات می پردازیم. مساله را به روشنی و واضح توضیح دهید. ابعاد و حدود مساله و جنبه های مبهم و مجهول و متغیرهای مربوطه را مشخص کنید. و تعیین کنید که چگونه پژوهش به حل این مساله کمک خواهد کرد.طوری که هیئت تصمیم گیرنده را متقاعد کند.

سوابق تحقیق

در این بخش، از پژوهش ها و فعالیت های صورت گرفته در این زمینه می نویسید. روش ها و الگوهایی را که قبلا در این حوزه به کار رفته اند و نتایج حاصل از آن، و خلا های موجود در تحقیقات پیشین را به دقت نقد و بررسی کنید. هرچه سابقه تحقیق کامل تر بررسی شود، اشراف و تسلط شما به موضوع بیشتر می شود.

ابزار و منابع جمع آوری و تحلیل اطلاعات

این که اطلاعات لازم برای این پژوهش از کجا تامین خواهد شد ( مقالات علمی، داده های پرسش نامه ای، انجام آزمایشات و… ) را در این بخش می نویسید. مراحل و جزئیات به دست آمدن داده ها و روش های تجزیه و تحلیل آن ها ( نرم افزارهای مورد استفاده، روش های آماری و…) را نیز به مطالب این بخش اضافه کنید.

اهداف و فرضیات تحقیق

این که اهداف کلی و جزئی و نتایج حاصل از این پژوهش چیست و با انجام آن چه فوایدی حاصل می شود. و نتیجه این تحقیقات چه کاربردی خواهد داشت مهم است. در این مرحله با استناد به منابع علمی و استدلال منطقی، به کمک پیشینه تحقیق و با بیان تناقضات و مشکلات به لزوم اجرای تحقیق اشاره کنید.

منابع و ماخذ

هنگام نوشتن پروپوزال و یا هر پژوهش علمی دیگری، مواقعی که از منابع علمی استفاده می کنید می بایست نام منبعی که استفاده کرده اید را ذکر کنید. فرم های مختلفی برای رفرنس دهی وجود دارند که شما باید به شیوه ای که مورد تایید دانشگاه است عمل کنید. معمولا اول منابع فارسی به ترتیب الفبای فارسی و سپس منابع انگلیسی براساس الفبای انگلیسی نوشته می شود. برای آشنایی بیشتر شما به چند نمونه از فرم های رفرنس دهی اشاره می کنیم.

ترتیب نوشتن منبع (مقالات فارسی)

نام خانوادگی نویسنده ـ کاما ـ حرف اول نام کوچک نویسنده ـ دو نقطه ـ عنوان مقاله(داخل گیومه) ـ نقطه ـ نام مجله ـ دو نقطه – سال مجله ـ کاما ـ شماره تسلسل مجله ـ کاما ـ شماره صفحه ـ کاما ـ سال انتشار ـ نقطه

ترتیب نوشتن منبع( کتب فارسی)

نام خانوادگی نویسنده(کتاب)- کاما- حرف اول نام کوچک نویسنده- دو نقطه- عنوان کتاب- نقطه- شماره جلد- شماره چاپ – نقطه- اسم ناشر- کاما- محل نشر – کاما- شماره صفحات( ص ص:برای چند صفحه) و (ص: برای یک صفحه) – کاما- سال انتشار- نقطه اگر منبع مورد استفاده تعداد نویسندگان زیادی داشت باید اسامی تمامی آنها قید شود .و اگر کتاب ترجمه شده است نام مترجم پس از نام کتاب بیان شود.

ترتیب نوشتن مرجع مقالات خارجی

نام خانوادگی نویسنده ـ فاصله ـ حرف اول نام کوچک نویسنده ـ نقطه ـ سال انتشار ( داخل پرانتز ) ـ نقطه ـ عنوان مقاله ـ نقطه ـ نام مجله ( با حروف ایتالیک ) ـ کاما ـ شماره جلد ـ شماره مجله ( داخل پرانتز ) ـ کاما ـ شماره صفحه ـ نقطه اگر تعداد نویسنده ۶ نفر ( یا بیشتر ) باشد برای بقیه “et al” ذکر می شود .بین نام نویسندگان کاما آورده می شود .

ترتیب نوشتن مرجع کتب خارجی

نام و نام خانوادگی ـ فاصله ـ حروف اول نام کوچک نویسنده ـ سال انتشار ( داخل پرانتز ) ـ نقطه ـ عنوان کتاب ( با حروف ایتالیک ) ـ کاما ـ شماره جلد ـ کاما ـ شماره چاپ ـ نقطه ـ اسم ناشر ـ کاما ـ محل نشر ـ کاما ـ شماره صفحه ـ نقطه
در مطالبی که فقط از یک فصل کتاب ذکر شده باشد. نام خانوادگی نویسنده فصل ـ فاصله ـ نام کوچک نویسنده فصل ـ سال انتشار ( داخل پرانتز ( ـ نقطه ـ عنوان فصل ـ نقطه ـ کلمه  inـ دو نقطه ـ نام خانوادگی مؤلف کتاب ـ فاصله ـ حرف اول نام کوچک مؤلف کتاب ـ دو نقطه ـ عنوان کتاب ( با حروف ایتالیک ) ـ کاما ـ شماره جلد ـ کاما ـ شماره چاپ ـ نقطه ـ اسم ناشر ـ کاما ـ محل نشر ـ کاما ـ شماره صفحه ـ نقطه اگر تعداد نویسنده بیش از یک نفر باشد بین آنها کاما آورده می شود .

 

زمان بندی انجام پایان نامه

با کمک استاد راهنما، یک برنامه زمان بندی معقول و منعطف برای انجام پروژه در نظر بگیرید. اگر به دلایلی می بایست در تاریخ مشخصی فارغ التحصیل شوید. اهمیت این برنامه ریزی برای شما بیشتر است. سعی کنید زمان خود را به دو بخش انجام پروژه و نگارش پایان نامه تقسیم کنید.

در بخش انجام پروژه بسته به نوع پژوهش، ممکن است با مسائل پیش بینی نشده ای مواجه شوید. مثلا در کارهای آزمایشگاهی مجبور شوید آزمایش های بیشتری برای حصول نتیجه انجام دهید. و یا در کار مدلسازی و کد نویسی به مشکل بربخورید.

بسیاری از دانشجویان نگارش پایان نامه را آسان می دانند. اما باید بگوییم این طور نیست. نوشتن هر فصل از پایان نامه به حوصله و تلاش و ممارست فراوانی نیاز دارد. نگارش نتایج علمی به دست آمده به زبان فارسی روان و در قالب پایان نامه وقت و انرژی زیادی از شما خواهد گرفت. پس برای این بخش از کارتان هم زمان کافی در نظر بگیرید.

نگارش پایان نامه

نحوه نگارش پایان نامه

پایان نامه شما از پنج فصل مجزا تشکیل می شود. پس از چکیده، در فصل اول به معرفی پژوهش می پردازید. فصل دوم به ادبیات پژوهش اختصاص دارد. فصل سوم مربوط به مراحل انجام پژوهش و ارائه ی راهکارها است. در فصل چهارم یافته های پژوهش را می نویسید. و در نهایت در فصل پنجم یافته های خود را تحلیل کرده و بحث و نتیجه گیری می کنید. محتوای پایان نامه را می بایست در قالب دستورالعمل دانشگاه بنویسید. با این حال یک سری اصول کلی هست که دانستن آن ها خالی از لطف نیست.

در ابتدا، کار خود را با نوشتن آن بخش که برایتان آسان تر است شروع کنید. فصل های پایان نامه به گونه ایست که لزومی ندارد تا پایان انجام پروژه و به دست آوردن نتایج صبر کنید. فصل های اول که بیشتر جنبه تئوری دارند را میتوانید زودتر بنویسید. نظم همیشه بهتر جواب می دهد. بهتر است برای هر فصل پوشه های جداگانه ای در نظر بگیرید و پس از اتمام نگارش آن را در اختیار استاد راهنمایتان قرار دهید تا ایرادات و اصلاحات آن را رفع کند و پیشنهاداتی برای بهتر شدن کار ارائه دهد.

قبل از شروع نگارش، چند نمونه از پایان نامه های نزدیک به موضوعتان را مطالعه کنید. تا با فرم کلی پایان نامه نویسی آشنا شوید. سعی کنید مطالب را به سادگی و به دور از هرگونه ابهام و پیچیدگی بنویسید. خلاف پروپوزال که افعال آن به شکل آینده است، در پایان نامه افعال می بایست به زمان گذشته بیان شوند. همچنین محتوای آن بایستی یکدست و متناسب باشد و توالی مطالب رعایت شود. به همین دلیل انتخاب عناوین اصلی و فرعی و کد گذاری عددی و الفبایی مطالب مهم است.

چکیده

در ابتدا و پس از صفحات بسم الله و تقدیم و سپاسگزاری و فهرست و… چکیده نوشته می شود. چکیده، خلاصه ای از نوشته های اصلی است. که در وبسایت ها و بانک های اطلاعاتی ثبت می شود تا مورد استفاده دیگر محققان قرار گیرد. و مسایل مقدماتی، اهداف، روش ها، یافته ها و نتایج در آن گنجانده شده اند.

فصل اول (معرفی پژوهش)

مطالب این فصل شامل مقدمه، بیان مساله، اهمیت انجام پژوهش و تمایز آن با سایر تحقیقات انجام گرفته، اهداف پژوهش، فرضیات و یا سوالات پژوهش، دامنه پژوهش، امکانات و محدودیت ها، تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم و متغیر ها و … است. اگر پروپوزال به دقت تدوین شده باشد، در تهیه فصل های ابتدایی پایان نامه مشکل چندانی نخواهید داشت. چرا که مطالب پروپوزال شاکله ی فصل های ابتدایی پایان نامه است.

فصل دوم ( ادبیات پژوهش)

فصل دوم به پیشینه تحقیق، مبانی نظری و ادبیات پژوهش می پردازد. و تاریخچه و متون و نظریاتی که قبلا درباره این موضوع کار شده است را شرح می دهید. و پژوهش هایی که در داخل و خارج از کشور انجام شده است را بررسی می کنید. همه ی این مطالب باید مستند و از منابع معنبر باشند. در بخش مبانی نظری مفاهیم اصلی و اساسی تحقیق با استناد به آثار دانشمندان به شکل منظم تشریح می شود.

فصل سوم ( مراحل انجام پژوهش و ابعاد و راهکارهای ان)

این فصل کوتاه و در عین حال مهم است. در این فصل روش پژوهش را شرح می دهید. پس از یک مقدمه توضیح می دهید که از چه روش ها و متدهایی در این تحقیق استفاده کرده اید. نحوه نمونه گیری و جامعه مورد مطالعه، نوع متغیر ها و نحوه جمع آوری داده ها و… را شرح می دهید. و مشخص می کنید که از چه ابزارهایی با چه اعتباری در این پژوهش استفاده کرده اید. از چه متدهایی برای معتبر سازی ابزار پژوهش کمک گرفته اید و چگونه یافته ها را تجزیه و تحلیل کرده اید.

 

فصل چهارم ( یافته های پژوهش)

غالبا این فصل به تجزیه و تحلیل آماری اختصاص می یابد. البته بسته به موضوع و نوع پژوهش تان این فصل می تواند محتوای متفاوتی را در برگیرد. در تحقیقات توصیفی این فصل به یافته های پژوهش اختصاص می یابد. ولی اگر پژوهش به شکل توصیفی_ تطبیقی باشد. این فصل به مطالعه تطبیقی و فصل بعدی به یافته های پژوهش اختصاص می یابد.

فصل پنجم ( تحلیل یافته ها، بحث و نتیجه گیری)

مطالب این فصل را در بخش های مقدمه، تحلیل یافته های پژوهش، بحث و تفسیر نتایج ارائه خواهید کرد. و از مدل ها و نتایج دیگران برای رد و یا حمایت از نتایج به دست آمده استفاده کنید. در بخش تحلیل یافته ها ارتباط میان داده های پردازش شده را بررسی و دستاوردهای پژوهش را تفسیر می کنید. و یافته های خود را با یافته های دیگر پژوهشگران مقایسه میکنید. و در نهایت نتیجه گیری خود را با توجه به جمع بندی یافته های پژوهش تعمیم و پیشنهادات خود را برای کمک به تداوم پژوهش در این زمینه ارائه می کنید.

منابع و ماخذ

در طول زمانی که مشغول نوشتن پروپوزال و یا پایان نامه هستید به صورت متناوبی از نتایج تحقیقات قبلی استفاده خواهید کرد. خواننده را به کتاب، مقاله، طرح پژوهشی و… ارجاع خواهید داد. این که با هر بار ارجاع، به صورت دستی رفرنس بدهید، زمان بر و ناکارآمد است. برای سهولت و راحتی، از نرم افزارهای رفرنس دهی کمک بگیرید.  نرم افزارهایی مانند مندلی mendeley  و زوترو zotero  نسخه های رایگان در اختیار شما قرار می دهند. اند نوت endnote  هم یک نرم افزار باسابقه در زمینه رفرنس دهی است.

موفق باشید.

پایان نامه

این نوشته در حال تکمیل است…